Dosha's, de bio-energieën

Volgens Ayurved zijn er drie dosha’s, ook wel bioenergieën genoemd. Deze drie dosha’s zijn aanwezig in de kosmos, de natuur maar ook in de mens. Elk van deze dosha’s is gevormd uit de panch mahabhoot (= de vijf oerelementen). Deze opbouw is te zien in de onderstaande tabel.

Wanneer er trillingen ontstaan in akaash creëert dit beweging en dit geeft aanleiding tot het element vayu. Deze beweging en trillingen veroorzaken wrijving wat zorgt voor warmte; dit vormt het element agni. Als er warmte in de ruimte is, ontstaan er door middel van condensatie waterdruppels en zo komen we tot het element jal. Wanneer jal in volume toeneemt zal door middel van massa en gewicht van kosmische stof en door natuurkrachten als de zwaartekracht een mengsel ontstaan van water en kosmische stof en dit zal leiden tot het element pritvhi. Uit deze vijf elementen zijn de volgende drie dosha’s gevormd.

1. Vat: opgebouwd uit ether en lucht;
2. Pit: opgebouwd uit vuur en water;
3. Kaph: opgebouwd uit water en aarde.

Vat betekent letterlijk ‘datgene wat verplaatst of beweegt’. Vat is de kracht van de aandrijving. Het regelt alle bewegingen, waaronder de spieren, zenuwimpulsen en gedachten.

Pit betekent letterlijk ‘datgene wat brandt of kookt’. Pit draait om warmte, spijsvertering en alle transformaties in het lichaam. Pit is de zuursecretie van de maag, het gal van de lever en ontsteking. Pit-zweet is zuur, hierdoor ontstaat een lichaamsgeur. Pit geeft kleur aan de ogen en door pit dromen mensen in kleur. Pit zorgt ook voor de kleur van de huid en maakt sproeten en rood haar. Pit heeft een link met zicht en geur.

Kaph betekent letterlijk ‘datgene wat plakt’. Kaph is verantwoordelijk voor de groei van weefsel, de productie van slijm en vet en het vasthouden van vocht. Kaph is de stabiele, ontspannen dosha. Kaph is de kracht van het samenbrengen, stevigheid en dichtheid. Kapha zintuigen zijn smaak en geur.

De persoonlijke dosha

Ieder mens bestaat uit een unieke combinatie van vat, pit en kaph. Het is net zo uniek als het DNA van een persoon en volledig verschillend voor elk individu. De dosha van een persoon hangt af van de specifieke combinatie van de fysieke, mentale en emotionele kenmerken. Eigenschappen en kenmerken die horen bij de verschillende dosha’s komen bij een ieder voor, maar deze zijn meestal niet in gelijke verhoudingen aanwezig. Door deze variatie zijn meerdere combinaties mogelijk, die variëren van één duidelijke “dominante” dosha tot een evenredige verdeling tussen de drie. De mogelijke combinaties zijn:

• Vat;
• Pit;
• Kaph;
• Vat-Pit;
• Vat-Kaph;
• Pit-Kaph;
• Vat-Pit-Kaph.

Prakriti & vikriti

Bij het vaststellen van de dosha-combinatie van een persoon wordt een onderscheid gemaakt tussen:

1. Prakriti;
2. Vikriti.

Prakriti betekent ‘natuur’ en is de “norm” van een persoon qua lichamelijke en geestelijke balans. Dit is de gezonde staat. Vikriti is de huidige staat van vat, pit en kaph. Deze twee staten kunnen van elkaar verschillen; hoe groter het verschil, des te meer kans op aandoeningen en ziekten. Wanneer de praktiti dosha bekend is, kunnen het persoonlijk dieet en de levensstijl volgens deze combinatie worden aangepast om zo een gezonde levensstijl te volgen. Elke persoon is uniek en heeft daardoor dus ook unieke voedingsbehoeften. Een combinatie van een juist dieet, lichaamsbeweging en levensstijl zorgen ervoor dat er niet te veel wordt afgeweken van de “norm” van de natuur. Zo wordt de gezondheid behouden.

Verandering van dosha’s

De dosha’s zijn verantwoordelijk voor bewegingen, zintuigelijke ervaringen en andere activiteiten die het menselijk lichaam en de geest beïnvloeden. Een letterlijke betekenis van dosha is ‘dat wat verandert’. Elke storing veroorzaakt in deze dosha’s kan uiteindelijk zorgen voor ziektes. Het milieu, de talloze externe invloeden en de veranderingen in je dagelijks leven spelen hier een grote rol in. Een aantal voorbeelden:

• Het eten van rauwkost verhoogt vat, omdat het veel lucht bevat;
• Te veel sporten verhoogt vat, omdat het beweging bevat;
• Het eten van te veel peper verhoogt pit, omdat het vuur en hitte bevat;
• Koude dranken drinken verlaagt pit en tevens agni, omdat het een verkoelende werking heeft;
• (Zoet) eten (in overmaat) verhoogt kaph, omdat het aarde bevat en meestal zwaar is.

Het soort voedsel heeft dus een grote invloed op de dosha’s en kan de balans herstellen en versterken of juist verstoren, waardoor het verschil tussen prakriti en vikriti groter wordt. Het effect van verschillende soorten voedsel en de smaken die hierbij horen is te zien in de onderstaande tabel.

Dosha’s en het dag-nachtritme

De dosha’s hebben ook hun plek in het dag-nachtritme en oefenen hiermee invloed uit op ons als mens. Op verschillende delen van de dag overheerst een bepaalde dosha. De verdeling is als volgt.

06.00 – 10.00 uur Kaph tijd
Voor 06.00 opstaan, want daarna wordt het moeilijker, omdat Kaph overheerst.

10.00 – 14.00 uur Pit tijd
De beste tijd voor de lunch, omdat pit (lees: agni) actief is. De zon staat op het hoogste punt (12:00 uur).

14.00 – 18.00 uur Vat tijd
Tijd om activiteiten af te bouwen, omdat vat actief is.

18.00 – 22.00 uur Kaph tijd
Met het vallen van de avond wordt de spijsvertering minder. Nuttig geen zwaar voedsel meer.

22.00 – 02.00 uur Pit tijd
Tijd om te slapen. Probeer uiterlijk 22:00 te gaan slapen, omdat kaph dan nog overheerst en het daarom makkelijker is om in slaap te vallen.

02.00 – 06.00 uu Vat tijd
Slapen en weer opstaan.

Eigenschappen per dosha

De dosha’s hebben door hun opbouw verschillende eigenschappen en effecten. De onderstaande tabel geeft deze aan. Als je kijkt naar de verschillende fysieke eigenschappen zou je dus een globaal kunnen plaatsen welk uiterlijk past bij vat, pit en kaph. Let wel: het hoeft niet perse zo te zijn dat de persoon ook die dosha als dominante dosha heeft. Verder is te zien dat een vat-persoon sneller emotioneel kan worden, een pit-persoon sneller boos kan worden en een kaphpersoon sneller verveeld kan raken. Het betekent niet dat deze personen niet samen kunnen werken of altijd conflicten zullen hebben. Met deze kennis leren we elkaars verschillen te herkennen, zodat we hier begripvol mee kunnen omgaan.